Το τρίξιμο των δοντιών είναι μια βλαβερή συνήθεια που όχι μόνο μπορεί να προκαλέσει φθορές στα δόντια και τις οδοντιατρικές εργασίες μας αλλά μπορεί να ευθύνεται και για πονοκεφάλους και βλάβες στην κροταφογναθική διάρθρωση.
Ο βρυγμός (ή βρουξισμός) είναι μια παραλειτουργική (μη φυσιολογική) συνήθεια η οποία χαρακτηρίζεται από το σφίξιμο ή το τρίξιμο των δοντιών που μπορεί να συμβαίνει τόσο κατά τη διάρκεια της ημέρας όσο και ασυναίσθητα κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ύπνου. Παρουσιάζεται σε ένα σημαντικό αριθμό ανθρώπων ακόμα και σε παιδιά.
Συχνά οι ασθενείς αναγνωρίζουν το πρόβλημα του βρυγμού είτε διότι το αντιλαμβάνονται την ώρα που σφίγγουν τα δόντια τους κατά τη διάρκεια της ημέρας είτε από το θόρυβο που κάνει το τρίξιμο των δοντιών τους κατά τη διάρκεια της νύχτας. Παρ’όλα αυτά έρευνες έχουν δείξει ότι περίπου 80% των επεισοδίων βρουξισμού δεν προκαλούν ήχο. Αυτό σημαίνει ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού μπορεί να μην γνωρίζει ότι είναι βρουξιστές.
Ένα άλλο σημάδι ενδεικτικό του βρουξισμού είναι οι χαρακτηριστικές αποτριβές στις κοπτικές και μασητικές επιφάνειες των δοντιών, κάτι το οποίο το εντοπίζει ο οδοντίατρος κατά τη διάρκεια της κλινικής εξέτασης. Συνήθως οι βρουξιστές παρουσιάζουν αυτές τις χαρακτηριστικές αποτριβές αλλά αυτές δεν υπάρχουν πάντα. Ασφαλώς οι αποτριβές θα πρέπει να διαχωριστούν από τις διαβρώσεις των δοντιών οι οποίες έχουν χημικό αίτιο (π.χ. οξέα από στομαχικά προβλήματα ή συχνή κατανάλωση χυμών και αναψυκτικών). Σε περίπτωση που ο βρυγμός συνυπάρχει με παρουσία κάποιου χημικού παράγοντα (οξύ), τότε η καταστροφή του οδοντικού ιστού επιταχύνεται. Αξίζει να σημειωθεί ότι το τρίξιμο των δοντιών (συμπεριλαμβάνει ανεξέλεγκτες κινήσεις της κάτω γνάθου) είναι πιο βλαπτικό από το απλό σφίξιμο των δοντιών.
Ο βρυγμός έχει πολυπαραγοντική αιτιολογία. Παλιότερα επικρατούσε η άποψη ότι η «κακή» σύγκληση των δοντιών αύξανε τις πιθανότητες εμφάνισης βρυγμού κάτι το οποίο δεν τεκμηριώνεται από τις σύγχρονες μελέτες.
Επειδή ο βρυγμός συμβαίνει συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας, έχει μελετηθεί εκτεταμένα η φυσιολογία του ύπνου. Οι πρόσφατες έρευνες υποδεικνύουν ότι ο βρυγμός σχετίζεται με διαταραχές του ύπνου καθώς και με δυσκολίες αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την Αποφρακτική Άπνοια Ύπνου. Επιπλέον, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ο βρυγμός σχετίζεται με διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος και εκεί εστιάζουν οι ερευνητές σήμερα. Εκεί ίσως κρύβεται και το κλειδί για την φαρμακευτική αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου αλλά απαιτείται περαιτέρω έρευνα στον τομέα αυτό.
Ένας μεγάλος αριθμός ψυχοκοινωνικών παραγόντων που αφορούν τον τρόπο ζωής μας φαίνεται να αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης βρυγμού. Άτομα με διαταραχές άγχους ή απλώς αγχώδη και έντονο τρόπο ζωής φαίνεται να διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να παρουσιάσουν βρυγμό. Το στρες φαίνεται να προκαλεί κυρίως βρυγμό κατά τη διάρκεια της ημέρας και όχι νυχτερινό βρυγμό. Σε κατηγορία υψηλού κινδύνου ανήκουν ακόμα άτομα με κατάθλιψη, καπνιστές ή άτομα που κάνουν κατάχρηση ουσιών.
Συνήθως οι βρουξιστές παρουσιάζουν κάποια χαρακτηριστικά συμπτώματα κάποια από τα οποία εξαφανίζονται όταν σταματήσει ο βρυγμός. Τα συμπτώματα αυτά δεν εμφανίζονται πάντα και όχι στην ίδια βαρύτητα σε όλους. Τα πιο χαρακτηριστικά από αυτά είναι τα εξής:
- Πονοκέφαλοι (κυρίως μετά το πρωινό ξύπνημα)
- Πόνος στην περιοχή του αυτιού (που δεν σχετίζεται με παθολογία στο αυτί όπως η ωτίτιδα)
- Μυικοί πόνοι ή πιάσιμο στην περιοχή του προσώπου, στους κροτάφους, στον αυχένα ή και στους ώμους
- Πόνος κατά τη μάσηση
- Δυσκολία διάνοιξης του στόματος
- Ενοχλήσεις ή και ήχοι στην περιοχή της κροταφογναθικής διάρθρωσης
- Ήχοι από το τρίξιμο των δοντιών κατά τη διάρκεια του ύπνου
- Χαρακτηριστικές αποτριβές στη μασητική και την κοπτική επιφάνεια των δοντιών
- Ρωγμές και κατάγματα σε δόντια, εμφράξεις και οδοντιατρικές εργασίες
- Ευαισθησία στα δόντια
- Εντυπώματα στα πλάγια της γλώσσας
Η αντιμετώπιση του βρυγμού ξεκινάει με την αναγνώριση του προβλήματος. Ο βρυγμός που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ημέρας αντιμετωπίζεται κυρίως με αλλαγή συμπεριφοράς. Ο ασθενής μαθαίνει να αντιλαμβάνεται τη στιγμή που σφίγγει τα δόντια του και τότε συνειδητά σταματάει το βρυγμό και φροντίζει να χαλαρώνει τη γνάθο του και να κρατά τα δόντια στην κανονική τους θέση και όχι σε επαφή μεταξύ τους.
Όσον αφορά τον νυχτερινό βρυγμό το σημαντικότερο κομμάτι της θεραπείας αφορά στην κατασκευή ενός κατάλληλου εξατομικευμένου νάρθηκα από σκληρό ακρυλικό τον οποίο ο ασθενής φοράει κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο νάρθηκας αυτός αν είναι κατάλληλα σχεδιασμένος βοηθάει στην προστασία των δοντιών και στη χαλάρωση των μασητήριων μυών που υπερλειτουργούν κατά τη διάρκεια του βρυγμού.
Η περαιτέρω θεραπεία αφορά κυρίως στην αντιμετώπιση και τον περιορισμό των συμπτωμάτων του βρυγμού. Οι παρακάτω μέθοδοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν:
- Ζεστές κομπρέσες στην περιοχή της κροταφογναθικής διάρθρωσης
- Ασκήσεις χαλάρωσης των μασητήριων μυών
- Ήπιες μαλάξεις και μασάζ στους μύες και στα σημεία ενεργοποίησης πόνου (trigger points)
- Αποφυγή μάσησης τσίχλας και σκληρών τροφών που επιβαρύνουν τους ήδη καταπονημένους μύες
- Περιορισμός του στρες
- Περιορισμένη κατανάλωση αλκοόλ και καφείνης
- Μυοχαλαρωτικά, αγχολυτικά ή αντικαταθλιπτικά φάρμακα μπορεί να βοηθήσουν αλλά θα πρέπει να λαμβάνονται αυστηρά μετά από συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό
Ασφαλώς όχι. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή ενός κατάλληλα κατασκευασμένου νάρθηκα βρυγμού. Ένας ακατάλληλος νάρθηκας όχι απλά είναι αναποτελεσματικός αλλά μπορεί να επιδεινώσει και τις εκδηλώσεις του βρυγμού.
Το βασικότερο στοιχείο που πρέπει να πληρεί ένας νάρθηκας βρυγμού είναι να έχει κατασκευαστεί ειδικά για τον συγκεκριμένο ασθενή που θα τον χρησιμοποιήσει. Αυτό επιτυγχάνεται από τον προσθετολόγο ο οποίος θα πάρει αποτυπώματα από την άνω και την κάτω γνάθο του ασθενή και με βάση αυτά θα κατασκευαστεί ένας εξατομικευμένος νάρθηκας που θα εφαρμόζει τέλεια στην οδοντοστοιχία του ασθενή. Οι προκατασκευασμένοι νάρθηκες που κυκλοφορούν στο εμπόριο δεν εξασφαλίζουν σωστή εφαρμογή και υπάρχει ο κίνδυνος να φύγουν από τη θέση τους κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό είναι ο νάρθηκας να έχει κατασκευαστεί από σκληρό διαφανές ακρυλικό. Υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία σύμφωνα με την οποία οι νάρθηκες που έχουν μαλακή σύσταση δεν επιτυγχάνουν το στόχο τους που είναι η χαλάρωση των μυών της μάσησης. Επιπλέον ο νάρθηκας θα πρέπει να έχει σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να κατευθύνει την κάτω γνάθο σε μια άνετη και σταθερή θέση. Κατά αυτόν τον τρόπο οι μασητήριοι μύες χαλαρώνουν και δεν μεταφέρεται πίεση στην κροταφογναθική διάρθρωση.
Ο νάρθηκας βρυγμού συνήθως κατασκευάζεται για την άνω γνάθο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μετά την παράδοση του νάρθηκα απαιτούνται τουλάχιστον 2-3 ραντεβού τις επόμενες εβδομάδες για επανέλεγχο και μικροπροσαρμογές του νάρθηκα.
Η κλινική εμπειρία έχει αποδείξει ότι η σωστή χρήση ενός κατάλληλου νάρθηκα βρυγμού έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων αυτής της βλαβερής συνήθειας. Χρειάζεται προσεκτική επιλογή του κλινικού που θα κατασκευάσει το νάρθηκα. Ο προσθετολόγος έχει εξειδικεύμενη εκπαίδευση και εμπειρία στην αντιμετώπιση προβλημάτων βρυγμού.
